Wat is er Hollandser dan een windmolen? Twee windmolens natuurlijk. Of beter nog: een hele rits daarvan die op een rij staat te klapwieken. Kinderdijk is daarmee wereldberoemd en op het voormalige eiland Hoeksche Waard kun je langs die windvangers een prachtige motorroute rijden. Frisse rijwind gegarandeerd.
Wanneer is een eiland een echt eiland? Als het alleen over water of door de lucht bereikbaar is? Dan is de Hoeksche Waard geen echt eiland, want ik kan er anno 2025 gewoon naartoe rijden over een brug of door tunnels. Maar Hoeksche Waard heeft wel een eigen eilandgevoel behouden, waar windmolens een belangrijk deel van zijn. Waar kun je vlak onder de Randstad beter uitwaaien dan op dit eiland?
Direct na de Heinenoordtunnel begint de stuurpret. Als het lint van pittoreske Heinenoord-huisjes is doorgeknipt glijdt de kleinste watertoren van Holland voorbij en nog geen kilometer verderop de ouderwets Hollandse windmolen van Goidschalxoord. Deze zogenaamde grondzeiler uit 1718 raakte na 1953 in verval, maar vanaf 2003 liet de Stichting Molencomplex Goidschalxoord de wieken weer zwiepen in dezelfde wind die wolken door het hemelsblauw laat zeilen en aardse geuren in m’n helm stuurt.
TankTasTocht #1 Groningen: Lenterit door noordoost-Groningen
Op lage toeren
Vroeger staken alleen kerktorens en molenwieken boven de horizon uit, zoals die van molen Simonia in Piershil. Het kleinste dorpje van de Hoeksche Waard is stokoud, want al in 1246 stond het als eilandje op de kaart. Een ‘hil’ is een terp en daarop woonde ene Pier, wiens naam dus tot in de 21ste eeuw is doorgegeven.
Of je wind lust? Naast de Molendijk in Goudswaard ligt het Molendijkje en daaraan staat de korenmolen Windlust. Die heeft net zo’n spijker-op-de-kop-naam als pak ’m beet een Harley Knucklehead. Dit houten gevaarte draait al sinds 1694 piepend en knarsend op lage toeren in de wind.
Molendijk wordt Westdijk, maar de weg slingert onverdroten voort over het vlakke agrarische land. Wind, wolken en weiland, saai wordt het niet. De weg ploegt voort tot aan de eilandrand bij het Hollandsch Diep. Op Hoeksche Waard zijn niet alleen traditionele windmolens behouden gebleven, maar ook oude boerderijen zoals het exemplaar op de kruising van Kruisweg en Nieuwendijk, verfraaid en beschut door hoge bomen. Dergelijke windbeschutting siert ook meerdere dijken op het eiland, die daardoor een intiem karakter krijgen tussen alle weidse akkers.
De Nieuwendijk biedt een fraai uitzicht het water Hitserse- of Vuile Gat, het Hollandsch Diep en de geulen die daarvoor slingeren. De Put heeft een plezierhaventje, iets verderop langs de Nieuwendijk vertrekken uit de Benedenhaven de veerboten Hoeksche Vaart en Sint-Anthonis naar het eiland Tiengemeten. Daar mag ik op de motor geen gebruik van maken. Maar de Hoeksche Waard zelf biedt meer dan voldoende eilandgevoel, ook al maakten de Heinenoordtunnel (1969) en Kiltunnel (1977) een einde aan het strikte eiland-zijn, samen met de Haringvlietbrug (1964) waaronder m’n route nu doorloopt. Het gevaarte, toch zestig jaar oud, ziet er voor mij futuristisch uit in vergelijking met het traditioneel Hollandse beeld van de Hoeksche Waard, waar alleen de wind lijkt te veranderen.
Nederlands grootste molen
En daar hebben we Numansdorp al. Fort Buitensluis is ontstaan in 1793 en steeds gemoderniseerd om de ontwikkeling van wapentuig bij te benen. Het lag strategisch aan het water bij het Volkerak en Hollandsch Diep en vanwege dat water is het fort ingekapseld door een verkeersluwe nieuwbouwwijk. Want welke Hollander wil er nu niet aan het water wonen? Ik verdwaal tussen verkeersdrempels, stapvoetsrijdenzones, woonerven en doodlopende wegen. Aan het water is me hier te veel gedoe, ik wend de Triumph en laat me op de wind afdrijven, terug naar het ruime en lege binnenland.
Klaaswaal ligt in het midden van Hoeksche Waard en ook Westmaas ligt liefelijk landelijk onder de dijkweg. En de molen in Westmaas luistert ook al naar de veelzeggende naam Windlust. Deze mooie witte wind- en blikvanger, een stellingmolen annex buitenkruier, stamt uit 1853 en is onderaan voorzien van een houten keet, de molenwinkel, waar zoals bij de meeste Hoeksche molens het gemaalde meel kan worden gekocht. Ik volg een eindje de Munnikkenweg om naar molen De Goede Hoop aan de overkant van de Binnenbedijkte Maas terug te zwaaien en pik dan de slingerende dijkwegen op die me weer door het open land naar het zuiden brengen.
Even weer het Hollandsch Diep aantikken en dan hup: weer terug naar boven. Strijen heeft in plaats van een windmolen een stoomgemaal uit 1879. Een gemaal maalt ook, net als een molen, dus het gemaalgebouw Oude Land van Strijen telt ook mee.
Aan het kronkelige verloop van de dijkweg is af te lezen dat ze heel oud zijn, stukje bij beetje met de hand opgeworpen. Bij de Binnenbedijkte Maas staat aan de Polderweg de Poldersche molen, met een vlucht van 28,60 meter een van de grootste molens van Nederland. Al in 1514 stond er een molen in dit gebied aan de Binnenmaas, dat als eerste bedijkt werd. Rond het kerkje van Sint Anthonypolder is volgens de overlevering dan ook de Hoeksche Waard ontstaan.
Voor 1421 was de huidige Hoeksche Waard deel van de Groote Waard, een landbouwpolder tussen Dordrecht, Geertruidenberg en Heusden. Bij de Sint Elisabethvloed op 19 november 1421 liep bijna de hele polder onder water. De ramp zou alle dorpen hebben weggespoeld en duizenden mensen en dieren zouden zijn verdronken. Overlevenden trokken weg uit de Verdroncken Waard. Maar de Sint Anthonypolder bleef boven water en langzaam maar zeker wonnen de mensen weer land terug op het water. Zo ontstond de Hoeksche Waard, zodat ik daar nu met droge banden kan toeren met alleen de wind als medeweggebruiker.
Toertocht België: Waalse wereldwonderen rond Charleroi
Drukbevaren rivier
Oude Bonaventurasedijk klinkt exotisch in dit oer-Hollandse gebied. De polder Oudeland van Strijen is de eerste polder die na 1421 weer werd droog gemaald. Op windkracht natuurlijk. Strijen is de oudste gemeente van de Hoeksche Waard en het dorp Strijensas met het idyllische ophaalbruggetje is ontstaan rond de sluis van Strijen uit 1649. Toen de bedijking van de Strijense Polder in 1647 werd afgerond, was de Hoeksche Waard min of meer klaar en kon de schade van de Sint Elisabethvloed naar de geschiedenisboeken worden verwezen.
Ook het Hollandsch Diep dat Holland en Brabant scheidt ontstond door de Sint Elisabethvloed. Nu het water is getemd door de Deltawerken kan alleen de wind nog naar eigen goeddunken over Holland razen of strelen, al naar gelang de luim van de grote organist daarboven die de wind uit zijn uitlaatpijpen tovert. Mijn route buigt af en het water aan stuurboord heet nu Dordtse Kil, door de eeuwen heen een drukbevaren rivier. Zeeschepen van de marine of VOC gingen in ’s Gravendeel voor anker, ’s Gravendelers verdienden de kost in de haven of als loods naar de havens van Rotterdam, Schiedam of Hellevoetsluis. Aan de andere kant ligt het vruchtbare land, waar vroeger vlas werd verbouwd en meekrap, een wortel waar de rode verfstof uit werd gemaakt die Hollandse boerenzakdoeken kleurden.
Slechts vier kilometer Molendijk scheiden molen ’t Vliegend Hert in ’s Gravendeel van molen De Lelie in Puttershoek. ’t Vliegend Hert had een voorganger op dezelfde plek aan de weg, die toen de Bonaventuurse Zeedijk heette. Aha: genoemd naar de polder Nieuw Bonaventura die door die dijk van het Dortse Kil was gescheiden.
Rondjes draaien
In Puttershoek stond tot 2004 een suikerfabriek, maar molen De Lelie werd zoals de meeste resterende Hoeksche molens gebruikt om koren te malen. In 1836 stak de voorloper van deze buitenkruier zijn wieken in de wind en konden de molenaars aan de slag. Korenmolenaars werden door hun stoffige uiterlijk wel eens plagend ‘meelmuizen’ genoemd. Ook de plaatselijke slagersknecht deed daaraan mee. Op een dag hadden de molenaars van De Lelie daar genoeg van en bonden ze hem vast aan een van de wieken en lieten hem een paar rondjes meedraaien. Ze hebben hem daarna nooit meer ‘meelmuizen!’ horen roepen. Zoals de wind woei, woei zijn slagersvestje.
Mijnsheerenland is het enige dorp op de Hoeksche Waard dat niet aan een dijk is gegroeid, maar op een kruispunt van wegen. En daarboven spreidt de Oostmolen zijn wiekarmen uit als zegen. De laatste molen op mijn windlust-toer is een van de twee resterende Hoeksche poldermolens, de andere is de Poldersche molen van Sint Anthony. De Oostmolen uit 1616 is verder uniek vanwege het buitenscheprad, om te ontwateren natuurlijk.
Nog een paar wiek-, pardon zuigerslagen scheiden me van de Heinenoordtunnel. Nog even genieten van de wind op Hoeksche Waard voordat ik het vizier dichtklap.
Foto’s: Michiel van Dam
Museum
Hoeksche geschiedenis wordt leven ingeblazen in de twee panden van het Museum Hoeksche Waard, het grootste streekmuseum van Nederland.
Ooit stonden er meer dan honderd windmolens op de Hoeksche Waard. Tien van de nog resterende twaalf historische molens worden beheerd door de Stichting Molens Hoeksche Waard. De meeste molens kun je op zaterdag bezichtigen, inclusief het eeuwenoude houten mechaniek binnenin. Bij een aantal molens kun je ook het daar gemaalde meel kopen.
Overnachten
Wie langer dan een dag van de rijwind op Hoeksche Waard wil genieten kan overnachten in Guesthouse Claeswael van Ninotsjka en Michiel Kooiman in Klaaswaal. De Versys-rijders hebben in de grote tuin achter hun huis een riant gastenverblijf voor maximaal vijf personen, dat van alle moderne gemakken is voorzien.
Download de route ‘Uitwaaien op de Hoeksche Waard’
