In 1983 was ik met mijn vader in een kleine bar in Bologna, het was niet lang na een rondleiding door de Ducati-fabriek. In de bar, op loopafstand van de fabriek, kwamen we even op adem met een sterke kop espresso.
In de bar was het een komen en gaan van mensen die in hoog tempo espresso’s achteroversloegen of snel even een glas wijn of iets sterkers klaarden. De herrie van de tv ging de strijd aan met de sissende koffiezetmachine en de harde klappen van het legen van de filterhouders. De deur van de bar stond open, de optrekkende vrachtwagens op de weg voor de bar stuwden dieselwalmen naar binnen en hun uitlaatgeluid wedijverde met de luide stemmen van de Italianen die vol passie het gesprek met elkaar aangingen. Knetterende 50cc-tjes, die volop gebruikt werden als woon-bar en bar-werk verkeer, reden af en aan. Toen, in het midden van al dat spektakel, kwam een statige heer binnen. Hij liep rustig naar de bar en bestelde zijn drankje. Daarna keek hij rustig om zich heen of hij bekenden zag. Hij herkende mijn vader en mijn vader herkende hem. Twee jaar daarvoor had mijn vader een aantal klassieke Ducati-fotocamera’s van hem gekocht, dankzij een handgeschreven advertentie die met een punaise op een bord in dezelfde bar aangeprezen werden. Het was Maurizio Garozzo, één van de eerste arbeiders die bij Ducati in dienst kwam toen de fabriek in 1926 werd opgericht. Maurizio liep direct op ons af en begroette ons bijzonder hartelijk. De kelner bracht zijn Limoncello en mijn vader vroeg hem om zijn levensverhaal eens aan mij te vertellen, ‘want daar kon ik wat van leren’.
Maurizio sprak erg goed Engels dus het was voor mij destijds al goed te volgen, mijn vader hoefde niet te vertalen. Maurizio was in 1901 geboren in Bologna. Hij groeide op in armoede, maar door een kleine erfenis kon hij toch gaan studeren. Hij was 25 jaar oud toen hij als elektrotechnisch ingenieur in dienst bij Ducati kwam. Het verhaal over het ontstaan van Ducati dat hij me destijds in dat barretje vertelde, voelde als het lezen van een spannend jongensboek.
Historie Indian Motorcycle: Indian Summer
Briljant natuurkundige
Het verhaal begon met Antonio Cavalieri Ducati. Een man die met zijn drie zonen eind 1800 woonde in de Italiaanse stad Comacchio, fraai gelegen aan een lagune van de Adriatische Zee op zo’n veertig kilometer van Ferrara. In 1925 verkocht hij zijn statige herenhuis in de Italiaanse stad Florence. Dat deed hij heel bewust, want hij wilde het geld schenken aan zijn drie zonen zodat ze een nieuwe onderneming konden starten. En daar had Antonio een goede reden voor.
Zijn oudste zoon Adriano, geboren in 1903, bleek een briljant talent op het gebied van de natuurkunde en met de nieuwe onderneming kon een prachtige toekomst in zijn vakgebied verzekerd zijn. Maar niet alleen Adriano, ook zijn broers Marcello en Bruno zouden zich verzekerd weten van een baan in de nieuwe onderneming. Nu kende Comacchio weinig bedrijvigheid en daarom besloot Antonio Ducati Comacchio vaarwel te zeggen en te verhuizen naar Bologna. Deze stad was en is nog steeds het hart van Italië’s industriële revolutie. Er was een universiteit die destijds gezien werd als wereldwijd toonaangevend op het gebied van de natuurkunde en radiotelegrafie. Dat was te danken aan de Bolognees Guglielmo Marconi, een ware pionier op het gebied van draadloze telegrafie op de lange afstand. Marconi’s draadloze telegrafie met morse was lange tijd de enige manier om over grote afstanden te communiceren. Zo beschikte de Titanic ook over apparatuur dat gebouwd was door het bedrijf van Marconi. Overigens bestaat dit bedrijf nog steeds.
Adriano Cavalieri Ducati was vanaf jonge leeftijd een groot bewonderaar van Marconi. Hij wilde zelf ook een radiopionier worden. Hij trad op 15 januari 1924 in Marconi’s voetsporen met zelfgemaakte radioapparatuur, die voor het eerst in de historie, over en weer, radioverkeer tussen Amerika en Europa tot stand wist te brengen. De radio van de toen 19-jarige Adriano had hiervoor een vermogen nodig van slechts 90 watt. Marconi’s zender had een vermogen van 2000 watt nodig, wat destijds niet overal niet standaard beschikbaar was in het nog redelijk karige primitieve Italiaanse elektriciteitsnet. Maar dankzij Adriano was internationaal radioverkeer plotsklaps heel eenvoudig geworden. Het kon in principe overal plaatsvinden waar elektriciteit aanwezig was, een accu was zelfs al voldoende. En dat was met Marconi’s apparatuur simpelweg ondenkbaar.
Niet heel veel later had Adriano met zijn zelfgebouwde radio met vijf continenten tegelijk radiocontact. Dat trok de aandacht van de Italiaanse regering en het leger. Voor zijn vader was dát de overweging om een bedrijf op te richten voor zijn zonen. Dat werd ‘Società Scientifica Radio Brevetti Ducati’, opgericht op 4 juli 1926 in de kelder van Antonio Cavalieri Ducati’s nieuw aangeschafte woning aan de Via Collegio di Spagna 9 in Bologna. De datum, het was geen toeval omdat dan de USA hun onafhankelijkheid vierden, werd gekozen als herinnering aan het historische radiocontact tussen Amerika en Europa waarmee Adriano geschiedenis geschreven had.
Apollo-raketten
Eind jaren 30 had Ducati zich met 5.000 werknemers ontwikkeld tot de belangrijkste werkgever in Bologna. Tijdens de Tweede Wereldoorlog ontplooide de fabriek zich tot een belangrijke schakel in de Italiaanse oorlogsindustrie waardoor het op 12 oktober 1944 doelbewust werd platgebombardeerd. Eind 1945 was de fabriek deels herbouwd en in 1946 werd het kleine Cucciolo fiets-hulpmotortje in productie genomen. Vlak na de oorlog ontstond een enorme behoefte aan goedkoop transport en dat was de reden waarom Ducati de Cucciolo op de markt bracht. Dit was de start van Ducati-tweewielers in Borgo Panigale. Maar het geld wat Ducati verdiende met de Cucciolo was niet genoeg om de Ducati fabriek volledig te herbouwen. De opgelopen schade door de oorlog was te groot, daarbij werd de Cucciolo overschaduwd door goedkopere concurrenten. De drie broers konden niet voorkomen dat Ducati in zware financiële problemen raakte. In 1948 werd de fabriek overgenomen door de Italiaanse staat en werden de drie broers buitenspel gezet. Vanaf dat moment begon Ducati zich te ontwikkelen als tweewielerfabrikant. Snelheid kwam echt zichtbaar in beeld bij Ducati toen in 1952 de 32-jarige Fabio Taglioni in dienst trad. Hij kreeg direct duidelijke orders mee: Ducati wilde een succesvolle racemotor ontwikkelen, die tevens als basis kon dienen voor latere productie- en racemodellen.
De drie Ducati broers waren hier niet meer bij betrokken. Adriano was teleurgesteld door het faillissement van 1948 en emigreerde naar Amerika. Hij vestigde zich in Californië en leerde daar de Duitser Werner von Braun kennen. Samen met hem zou hij werken aan het NASA Apollo-ruimtevaartprogramma. Adriano was medeverantwoordelijk voor de elektrische installaties van de Apollo 11-raket en maanlander, die in 1969 de eerste mens op de maan zette. Zijn broer Bruno werd makelaar in Milaan en Marcello had in dezelfde stad een bedrijf dat elektrische toegangspoorten maakte.
Dit was het verhaal dat Maurizio Garozzo mij vertelde. Hij gaf me een aantal foto’s, waaronder de foto van de broers Adriano, Bruno en Marcello Cavalieri Ducati.
Foto: Archief A. Herl / Maurizio Garozzo
