Zin in eens iets heel anders dan Eifel of Sauerland? Gemoedelijk toeren door een landschap dat bedrieglijk veel op Nederland lijkt, maar toch vol verrassende accenten zit? Is Ostfriesland dan misschien iets voor jou? Michiel van Dam en Bernard Stikfort staken de grens over en gingen op expeditie in een onbekend stuk Duitsland.
Foto’s: Bernard Stikfort
Na de grens verandert Groningen in Ostfriesland. We rijden door een vlak landschap dat doorrolt in een schiereiland langs de Dollart. Landschaftspolder, Kanalpolder, Heinitzpolder en Duyksterhusen glijden voorbij. Op een oude Holländermühle langs de weg staat de naam Zeldenrust. Met een letter z geschreven. Duitsland met een Nederlands sausje?
Hier en daar komen we door een coupure in een dijk, die kan worden afgesloten in geval van overstromingen. De balken en ander hang- en afsluitwerk liggen klaar. Een weggetje dat bij hoog tij onder water staat brengt ons naar een voormalig booreiland in de Dollart. Dit is een heel ander Duitsland dan de Eifel of het Sauerland.
Toerisme Nederland: pontjesroute langs de Maas
Een paar kilometer verderop komen we bij de Wynhamster Kolk, een watermolen uit 1804. Met 2,6 meter onder de zeespiegel is dit een van de diepst gelegen plekken in Duitsland. Geen wonder dus dat hier geen kasteel als Neuschwanstein is neergezet. Zo’n bouwwerk zou toch maar verzakken, net zoals de kerktoren van Suurhusen, volgens het Guinness Book of World Records de scheefste toren ter wereld. Bovendien waren ook de Duitse Friezen niet zo van bling-bling, maar meer van doe-maar-gewoon-dan-doe-je-al-gek-genoeg. Die rechtoe-rechtaanmentaliteit vertaalt zich ook in het wegverloop. Veel wegen snijden kaarsrecht naar de horizon, maar er zijn ook best wel wat kronkelpaden in onze route te plakken. Daar waar de weg over of langs een oude dijk ligt bijvoorbeeld.
Piraat Störtebeker
Een aantal routes is met Duitse Gründlichkeit thematisch geordend. Zo rijden we nu over een stuk van de Störtebeker-Straße, genoemd naar de piratenkapitein Klaus Niklaus Störtebeker. Onze Nederlandse Friezen koesteren vanouds hun vrijheid. Ook de Duitse Friezen hebben vrijheid hoog in het vaandel staan. Als je je netjes gedraagt, ben je er welkom en dat gold ook voor die Störtebeker. De eerste keer dat hij wordt genoemd is in een document uit 1380. Daarna komt Klaus als piraat in de annalen voor. Zijn mannen noemden zich de Likedelers, wat zoiets betekent als gelijkdelers. Ieder bemanningslid kreeg na een verovering een gelijke buit of prijs toebedeeld. De kapitein kreeg niet meer dan de dekzwabber derde klas.
Een soort Grote Pier van de Ostfriezen dus, deze Störtebeker, die zijn naam kreeg omdat hij een beker bier van vier liter in één teug kon ledigen. Dat is in ieder geval het verhaal. Deze Duitse Robin Hood zwierf over de Noord- en Oostzee, en had zijn thuishaven een poosje in het Ostfriese Marienhafe.
In 1396 was de strijd tussen de Frieslanden en Holland opgelaaid, en Störtebeker vocht mee tegen de Hollanders. Begin 1400 besloot de Hanze samen met Hollandse steden om Störtebeker een lesje te leren. De Hanzevloot versloeg bij Helgoland de Likedelers. Störtebeker werd gevangen genomen en op 20 oktober 1401 staande onthoofd. Hij had met de rechter afgesproken dat de medeveroordeelden die hij na onthoofd te zijn nog kon voorbijlopen vrij zouden komen. Hij liep elf van zijn mannen voorbij tot er een blok voor zijn benen werd gegooid. De rechters hielden hun afspraak niet, ook die elf werden onthoofd.
Fervente theedrinkers
Niet alleen piraten, ook motorrijders die zich aanpassen aan de Friese normen en waarden zijn graag geziene gasten in Ostfriesland. Dat is speciaal het geval bij het Ringhotel in Aurich. Op de parking voor de deur zijn plaatsen gereserveerd voor oldtimers, onze motoren kunnen probleemloos in de kloek bemeten fietsenstalling worden geschoven. De hoteldirectrice mikt dan ook graag op motorrijders. Zo doet het Ringhotel mee aan een initiatief, zie de sticker op de voordeur, dat zichzelf LA Route 66 noemt, waarbij LA niet staat voor een engelenstad in Californië maar voor Landkreis Aurich. En Route 66 is een benaming, die locals aan de weg hebben gegeven die vanuit Aurich naar het zuidwesten loopt.
Die staat voor morgen op de route. Nu is het theetijd. Als we ons hebben opgefrist en omgekleed, dompelen we ons onder in een Ostfriese traditie, waarbij onthaasten is geboden. Net als Engelsen zijn Ostfriezen fervente theedrinkers. De gemiddelde theeconsumptie in de rest van Duitsland ligt op zo’n 200 gram per persoon (anderen rekenen 28 liter), maar in Ostfriesland schiet die omhoog naar maar liefst drie kilo (300 liter).
En denk niet dat je even snel een theezakje van de Kijkgrijp in een mok lauwwarm kraanwater onderdompelt. De Ostfriese theeceremonie is een serieuze zaak, waarbij elk onderdeel van de ceremonie tijd en aandacht vergt. Zoiets als de restauratie van een oude motorfiets. Er is speciaal theeservies, de theepot komt op een aparte theelichthouder om, let op het juiste aantal theelepels met thee, vier of vijf minuten te trekken.
Ondertussen komen er in elk ragfijne kopje twee klontjes kandijsuiker. Is de thee op de juiste sterkte, dan wordt hij behoedzaam in de kopjes gegoten. En daarna wordt er met een speciaal lepeltje voorzichtig room aan toegevoegd. Een wolkje, dus niet roeren!
En dan is het zaak om langzaam van de smaaksensatie van elk slokje genieten: het vettige van de room, het bittere van de thee en het zoete van de kandijsuiker. Overbodig om te vermelden dat er alleen de allerbeste kwaliteit Darjeeling-thee mag worden gebruikt, die vanouds met speciale klippers uit India naar de havens van Ostfriesland werd gehaald.
Toerisme Wallonië, België: de lelijkste route van het land.. (of toch niet)
Upstalsboom
Aurich is vanouds het hart en middelpunt van Ostfriesland. Onze route loopt de volgende dag vanaf ons Ringhotel naar de westkant van de stad over de Oldesumer Strasse. Hauplingroute. De Opperhoofdenroute wordt hij ook genoemd, de ‘Route 66’ van Ostfriesland. Vanwege een plek in het beukenbos, waar vroeger, tussen de twaalfde en vijftiende eeuw, jaarlijks de stamhoofden van de vrije Friezen bij elkaar kwamen om met elkaar te praten, recht te spreken en nieuwe wetten te maken. Hier was geen vreemde overheersing. De vrije Friezen hadden het recht om op politiek gebied mee te spreken. In het hele Heilige Roomse Rijk waren er geen andere landen met vergelijkbare rechten voor het individu. Via een betonplatenweg door een stemmig beukenbos komen we met de motoren tot bij de Upstalsboom, een stenen pyramide op een oeroude, zeven meter hoge grafheuvel. De vergaderruimte dus van de Friese opperhoofden.
Die kwamen uit alle Zeven Zeelanden van het toenmalige Friesland, dat liep van Westergo in het westen van ‘ons’ Friesland tot het oosten van Land Wursten boven Bremen in Duitsland. Al meer dan vierhonderd jaar geleden werd de Upstalboom gevierd als ‘Altaar van de Vrijheid’ en hij is tot op heden symbool voor de vrijheid van de Friezen.
Nog steeds komen jaarlijks Friezen uit alle windstreken naar de Upstalsboom om elkaar te ontmoeten en Fries gedachtengoed uit te wisselen. Ook niet-Friezen zijn welkom op hun motorfietsen.
‘Moin, moin’, begroeten dames en heren, die in het bos hun honden uitlaten, ons vriendelijk als ze merken dat wij hun tradities en geschiedenis respecteren.
Duitse Waddenzee
Na dit prachtstuk Friese geschiedenis wenden we de voorstevens van onze motoren naar het noorden, richting Duitse Waddenzee, met kustplaatsjes als Neuharlingsiel en Harlesiel. Wie zich daarbij pittoreske, ouderwetse garnalenvissershaventjes voorstelt, mag zich voorbereiden op een teleurstelling. De afstand tussen de werkelijkheid en het romantische beeld dat de Ostfriese VVV’s verspreiden is zeemijlen breed.
Onthaasten in Oost-Friesland doen we dus niet aan de kust. Gelukkig is er in het binnenland meer rust en ruimte te vinden. De omgeving van Friedeburg wekt de indruk van een pure natuur. Maar het landschap is door de mensen gevormd, met als meest in het oog springende element de Wallhecken. Deze muurhagen lopen zo’n zesduizend kilometer door heel Ostfriesland. De oudste exemplaren zijn nog organisch gevormd, jongere lopen als kaarsrechte lijnen door het landschap. Eeuwenlang werden deze hagen geplant op aarden wallen, om het vee en het wild uit de akkers te weren. Tussen hoge bomen staan hagen van struikgewas met daaronder weer grassen en kruiden. Zulke muurhagen markeerden vanouds ook bezitsgrenzen, boden beschutting tegen de wind, leverden bouwmateriaal en brandstof.
Uitgestrekte veengronden
Een Duitse grap wil dat Oostfriezen ’s ochtends al kunnen zien wie er ’s middags op de thee komt. Zo vlak en leeg is het land tot aan de horizon. Dat lijkt zeker op te gaan voor de uitgestrekte veengronden waar we doorheen rijden. Maar toch zijn hier ook onverwachte accenten in het land. Het tweestromengebied van de Jeda en de Jümme heeft ook attracties die de reis naar Ostfriesland de moeite waard maken. Tussen een groep geüniformeerde wandelaars mogen we bij Wiltshausen met de motoren op een veerbootje het water oversteken. Het pontje, een zogenaamde Pünte, wordt hier al 450 jaar met de hand van de ene oever naar de andere getrokken. Want vroeger waren hier geen bruggen. Nu wel, de metalen jaren-vijftigbrug over de Leda bij Amdorf wordt zelfs de smalste brug van Duitsland genoemd. Daar willen we natuurlijk graag overheen, maar een hek verspert ons de weg. Dat zal wel vanwege die wandelaars komen, zodat die niet in de knel komen op de 1.85 meter smalle brug.
Ook hier zorgen rijen bomen voor de weg voor schaduw. Eerst slingeren we over smalle dijkweggetjes langs wateren, dan rechttoe-rechtaan door bos. Daar is hier verrassend veel van. Holtland heet een plaatsje, dat betekent toch Houtland? In het verleden zijn bossen gekapt, ten behoeve van landbouw en scheepsbouw. Veengebieden zijn ontgint. Maar iets van die geheimzinnige sfeer van weleer is behouden gebleven. In dat bos daar achter de heiïge lucht boven de velden zouden zomaar uit alle windstreken Friezen kunnen samenkomen voor een beraad over vrijheid.
De Vrije Friezen, is dat geen mooie naam voor een motorclub? De leden daarvan komen dan jaarlijks in Friesland bijeen om over de volgende reisdoelen te stemmen. Die kunnen natuurlijk in alle windstreken liggen, zolang de Friese vrijheid er maar wordt gerespecteerd. Nee, Ostfriesland is niet te vergelijken met de Eifel, het Sauerland of andere bestemmingen in het Duitse middengebergte. Bochtenjagers, die het onderste uit de oliekan willen halen, hebben er niets te zoeken. Maar wie eens wil genieten van rust en ruimte is in de binnenlanden van Ostfriesland aan het juiste adres.
Download hier de route Ostfriesland
Reisinformatie
Motorvriendelijk hotel in Aurich: Ringhotel Köhlers Forsthaus, www.koehlers-forsthaus.de
Tourist Information Friedeburg: Friedeburger Hauptstraße 60, 26446 Friedeburg, www.urlaub-friedeburg.de
