TankTasTocht #1: Noord-Holland – West-Fries wereldwonder

Boven Amsterdam ligt de West-Friese Omringdijk. Een handgemaakt wereldwonder. Vroeger beschermde deze dijk mens en dier tegen het zoute water. Nu slingert hij zo’n 130 kilometer door het West-Friese landschap, langs polders, molens, VOC-steden en stolpboerderijen.

Foto’s van de deelnemers aan de tocht staan onderaan dit artikel.

Fotografie: Michiel van Dam

Waar begint of eindigt een cirkel? Ik duik in de ringroute ten zuiden van Hoorn, waar het IJsselmeer tegen de Omringdijk klotst. Op zomerse weekenden is de Zuiderdijk tussen Hoorn en Enkhuizen voor motorfietsen gesloten. Dan biedt de route over Wijdenes, Hem en Venhuizen een mooi alternatief. Maar dat haalt het niet bij de Parel van de Omringdijk zelf, die zeker boven in de Top-3 van Mooiste Motorwegen in Nederland prijkt.

Na vuurtoren De Ven rollen de gesloten wielen van de Fat Boy over de parking van gemaal De Vier Koggen. Achter de bakstenen gevel huist nu het Nederlands Stoommachine Museum, wereldwijd het grootste in zijn soort. Aan vrijwilligers heeft het museum geen gebrek, want wie is er niet gefascineerd door die prachtige machines, door tijdloos aandoende techniek aangedreven? Het is dus een levend museum, waar de gastheren niet alleen graag de werking demonstreren, maar er ook allerlei mooie verhalen en anekdotes over kunnen vertellen.

Ererondje

Fier bovenop de dijk rij ik door tot in Medemblik, met een ererondje langs kasteel Radboud. Dat kasteel was een van de weerburchten waarmee de Hollandse graaf de West-Friezen wilden onderwerpen. Dat lukte uiteindelijk, een béétje, rond 1300, waarna alle losse stukjes dijk in West-Friesland werden samengesmeed tot het wereldwonder van de Omringdijk.

Een geboren bochtenpikker is hij niet, die Fat Boy uit Milwaukee. Maar op de rechte stukken kan het complete Noord-Koreaanse staatscircus z’n trapezekunsten erop vertonen zonder uit balans te raken. Dan wel vliegensvlug het spul weer invouwen voor de volgende bocht natuurlijk.

Aldus voortmijmerend glijdt het polderlandschap voorbij tot aan Hoogwoud. Die plaatsnaam verraadt dat het landschap hier vroeger anders oogde dan nu. Want eeuwen geleden was West-Friesland bedekt met bossen en moerassen en heide op het hoge land.

Museumboerderij

Museumboerderij Westfrisia staat in het teken van Adriaan Donker (1916-1984). Op zijn ouderlijke boerderij verzamelde Adriaan allerlei spullen, die nu nog het museale aspect van de boerderij uitmaken. Adriaan was een mensenmens en stelde zijn boerderij open voor schoolklassen, hangjongeren en ‘aanwaaiers’, zoals stadse kunstenaars. Kern van ook deze Westfriese boerderij was het ‘vierkant’, de hooiberg waarvan de vier houten hoekpalen nog in de nu dichtgetimmerde en overzolderde woning zijn terug te zien.

Als je onderweg alles wilt bekijken, moet je bijtijds vertrekken. Ook van het volgende museum kan de liefhebber zich moeilijk losmaken. Grootmoeder’s Tijd en Motorenmuseum in Nieuwe-Niedorp biedt volgens eigenaar Henk Harberts zowel dames als heren een mooie beleving.

De begane grond huisvest een enorme verzameling stationaire motoren uit de vorige eeuw, toen Nederland maar liefst 47 verschillende motorenfabrieken kende, waaronder Hollandia, Stork, Kromhout en Bolnes. De bovenverdieping toont de wereld van onze ouders en grootouders met huisinrichtingen en gebruiksvoorwerpen van toen, tot en met compleet ingerichte winkeltjes aan toe.

Dijkdoorbraken

Nog meer oud spul. De kronkelige loop van de Omringdijk (een zegen voor motorrijders!) is veroorzaakt door dijkdoorbraken die in de loop van de eeuwen hebben plaatsgehad. Op deze weggetjes is deze Fat Boy in zijn element. Lekker voorttokkelen als een tractor in lage toeren biedt de gelegenheid ook eens om je heen te kijken.

Onder Schagen word ik compleet in de ban van de Omringdijk gezogen. Vanaf Sint-Maarten torent hij trots metershoog boven akker- en weideland en enkele poelen. Wielen, wijken, braken; die binnendijkse watertjes zijn allemaal getuigen van voormalige dijkdoorbraken, waar de nieuwe dijk dan omheen werd gelegd. Vandaar dus die bochten. Hoe heeft Sint Maarten er uitgezien toen het aan het einde van de wereld lag en Hemelsrijkhorn heette, met aan drie kanten zee en wadden? Daar kan ik me niet zo gauw een beeld van vormen, al biedt de maximale snelheid van 30 km per uur daar wel gelegenheid toe.

Het verhaal wil dat deze dijk zó steil is, dat vroeger het maaien met de zeis alleen kon gebeuren als de boeren plankjes of schaatsen aan hun klompen bonden. Het begrip overbevolking is hier onbekend. Hier groeten cabrionisten, fietsers en motorrijders elkaar. Koeien onderaan, schapen in de luwte bovenop, meeuwen scheren een stukje mee, dan is de aandacht weer gericht op de bochten richting Eenigendijk.

Alleroudste gedeelte

Na Krabbendam verliest de dijk zijn imposante karakter. De dijk die de eb- en vloedgeul, de Rekere, in 1172 afsloot is laag en onaanzienlijk. Maar hier dreunt de Harley over het alleroudste gedeelte van de hele Omringdijk, een dijklichaam dat nooit werd verplaatst of aangepast omdat het na de dertiende eeuw nooit meer hoog water hoefde te weerstaan.
Bij Rustenburg prikken wieken van verschillende molens boven de dijk uit. In 1831 werden binnen de Omringdijk nog zo’n driehonderd molens geteld. Er moesten steeds meer en sterkere molens komen in de strijd tegen de waterwolf, want het veenland zakte steeds dieper. Ondertussen knaagde de paalworm aan de dijken en de Spanjolen aan gans het land, twee formidabele vijanden die tenslotte toch verslagen werden. En dan waren er nog de gewone gesels God’s, zoals plagen en epidemieën voor mens en vee.

Er was geen overheid die het alsmaar doorgaande werk aan de dijken regelde, dat moesten de mensen zelf doen in het zweet des aanschijns met de handen uit de mouwen zoden aan de dijk zettend. De zogenaamde dijkkosten waren niet op te brengen door alleen de Westfriezen. De rest van Holland moest bijspringen. Logisch, want West-Friesland beschermde heel Holland tegen de waterwolf. En dankzij die eeuwenlange gezamenlijke inspanning rijden wij deze tanktastocht over het wereldwonder van de West-Friese Omringdijk.

Download de route West-Fries wereldwonder

UPDATE: Let op; gewijzigde route vanwege wegopbrekingen

Foto’s van de deelnemers