Grondlegger Amerikaanse viercilinder De broers William ‘Bill’ en Tom Henderson presenteerden hun eerste motorfiets in 1912. William was de technische man achter het verhaal, Tom de verkoper die in no-time een dealernet organiseerde. Vanaf het begin was de Henderson een kwaliteitsproduct, ook al was het model een tikje vreemd. Het eerste Henderson-model had namelijk een wielbasis van 1.650 millimeter en een (optionele) passagiersplek op de tank vóór de berijder. Het 902cc-viercilinderblok stond in de lengterichting, maar was ver naar achteren geplaatst om een ruime treeplank voor het blok te creëren waar twee pedalen zaten voor de dubbele achterrem. Maar model B had ook een kickstarter (zonder trapper), kettingaandrijving en een koppeling in de achternaaf. In de beginjaren werden viercilinderblokken geroemd om hun kracht en souplesse. De Pierce van 1909 was de eerste Amerikaanse viercilindermotor, maar vooral de fameuze Belgische FN-viercilinder inspireerde veel (Amerikaanse) motorconstructeurs. Ook Cleveland, Gerhart, Militaire en Pierce-Arrow richtten zich op de viercilinder-in-lijn. Verkoop aan fietsenfabrikant William Henderson verbeterde zijn motorfiets elk jaar. Het frame werd ingekort (tot 147 mm), kreeg treeplanken aan de zijkant, een tweeversnellingsnaaf, meer cilinderinhoud, later een echte versnellingsbak en een dry-sump smeersysteem. De orders stroomden binnen, maar door de Eerste Wereldoorlog stagneerde de motorenverkoop en in 1917 waren Tom en Bill gedwongen hun merk te verkopen aan fietsenfabrikant Ignaz Schwinn, die ook eigenaar was van de Excelsior Motor Corporation. Schwinn verhuisde de productie van Henderson van Detroit naar Chicago en in 1918 kwam het 1168 cc metende model Z op de markt, nog steeds gebaseerd op het eerste echte Henderson-model, maar dan met de merknaam Henderson over de X van Excelsior als tanklogo. Tom en Bill verhuisden mee, maar Tom vertrok al op 1 januari 1919 om Excelsior-Henderson-motoren naar Europa te exporteren. William vertrok een jaar later en startte de Ace Motor Corporation in Philadelphia. Dat de Ace- en de Excelsior-Henderson-motoren sprekend op elkaar leken was natuurlijk geen toeval. Toch was er een groot verschil; de Ace-viercilinder was ruim 25 kilo lichter dan zijn Chicago-equivalent en behoorlijk sneller. Strikt genomen eindigt hiermee het Henderson-verhaal van Tom en Bill. ‘Today we stop’ Ook het Excelsior-Henderson-verhaal kende een abrupt einde. Hoewel de modellen duur maar kwalitatief top-of-the-bill waren, deed de beurskrach van 1929 de verkopen instorten. De fabriek modderde nog twee jaar door maar het verhaal gaat (en een goed verhaal moet je nooit door feiten laten bederven) dat Ignaz Schwinn na een overleg ervan overtuigd was dat de Grote Depressie wel eens acht jaar of langer kon duren. Hij stapte vervolgens in september 1931 het hoofdkantoor binnen, riep de Raad van Bestuur bijeen en verraste iedereen met de woorden ‘Gentlemen, today we stop’. Schwinn ging weer fietsen maken en was tot in de jaren vijftig de grootste fietsenfabrikant in Amerika. ELC-Henderson de Luxe Waarom we Henderson missen is niet zozeer een kwestie van de motorfiets, maar van de motorblokken. Excelsior was in de jaren twintig de derde grote motorenfabrikant in Amerika, na Indian en Harley-Davidson die beide het V-twin-concept aanhingen. Vandaag de dag staat de Amerikaanse V-twin bekend als een heilig ‘American heritage’-huisje, maar voor hetzelfde geld was de in lengte geplaatste viercilinder de typisch Amerikaanse motor geworden. Na de onfortuinlijke dood van William Henderson in 1922 nam Indian in 1927 de Ace Motor Corporation. over. Dat bedrijf leverde tot 1942 de Indian 440, de laatste ‘Genuine’ Amerikaanse viercilinder waarvoor onder anderen William Henderson de basis heeft gelegd. Korte geschiedenis 1911    William Henderson bouwt naar verluidt een 750cc-viercilinder zijklep-lijnmotor als prototype. Zijn broer Tom is onder de indruk en ze besluiten samen een fabriek in Detroit op te starten. 1912    De eerste echte Henderson met 1068cc-kop/zijklepmotor wordt gepresenteerd. Een aangepaste versie van het motorblok wordt onder de naam Heath-Henderson B-4 verkocht als vliegtuigmotor. 1913    Carl Clancy is de eerste die op een motor de wereld rond rijdt. Hij koos de Henderson en maakte ruim 29.000 kilometer. 1917    Alan Bedell rijdt 3.296 mijl van Los Angeles naar New York in zeven dagen, zestien uur en zestien minuten op een Henderson. Het was vier dagen sneller dan het bestaande record van Indian. Roy Artley rijdt op een Henderson van de Canadese naar de Mexicaanse grens in drie dagen en vijftien minuten. Ondanks alle positieve reclame, moeten de Hendersons de fabriek verkopen. Ignaz Schwinn voegt Henderson bij zijn merk Excelsior. 1919    Tom Henderson verlaat Excelsior-Henderson en gaat motoren exporteren. Omdat de merknaam ‘Excelsior’ al wordt gebruikt in Engeland en in Duitsland heten de motoren in Europa ‘American-X. 1920    Ook William Henderson verlaat Excelsior-Henderson en begint samen met Max Sladkin het merk Ace. De Excelsior-Henderson-fabriek brengt het nieuwe model K uit, ontworpen door Arthur Lemon. 1922    William Henderson komt tijdens een testrit op een Ace Sporting Solo in Philidelphia om het leven door een aanrijding met een andere motorfiets. Hij is 39 jaar. Arthur Lemon neemt de technische leiding van Ace over. 1924    Ace Motorcycle Corporation houdt op te bestaan. De rechten worden minstens tweemaal doorverkocht, onder andere aan de Michigan Motors Corporation. 1927    Indian koopt de rechten voor de Ace-motorfietsen en produceert gedurende één jaar de Indian Ace-viercilinder, waarmee indirect de technische nalatenschap van William Henderson wordt geëerd. Vanaf 1928 wordt het viercilinderblok meer van Indian en vervalt de naam ‘Ace’. 1929    Het Excelsior-Henderson-model KJ, ontworpen door Arthur Constantine, wordt gepresenteerd. Het speciale model KL was alleen voor politiekorpsen ontwikkeld. 1931    In september wordt de productie van Ace-Henderson-motoren stilgelegd. 1927    Indian maakt een jaar lang de Indian Ace, na het kopen van de naam. 1942    De laatste echt Amerikaanse (Indian) viercilindermotor loopt van de band. 1993    Het bedrijf Hanlon Manufacturing Corporation koopt de rechten op de naam Excelsior-Henderson Motorcycle en presenteert in 1998 hun versie van de Super X. Er zijn vrijwel zeker 1.950 stuks gemaakt. In 1999 gaat de firma failliet. 2017    De naam Excelsior-Henderson is weer te koop. Tekst HARRY CORINO Fotografie HENDERSON, ARCHIEF