KouwePotenTocht 2023: in de voetsporen van machtige Jonkvrouwen

Kastelen pronken meestal met ridders en machtige mannen. Hun portretten hangen in feestzalen met wapentuig en heldendaden aan de muren. Maar hoe zit het met hun vrouwen? Nou, die hebben zich soms flink geroerd. Een tocht langs kastelen waar de dames de dienst uit maakten.

Foto’s: Hans Avontuur

Vertrekpunt Dussen. Het kasteel ligt een beetje verscholen tussen de bomen. Ik stuur de BWM R 1250 GS Ultimate Edition over een half verhard pad naar de ophaalbrug. Het kasteel is niet vrij toegankelijk, maar we hebben een gelukje. De grote houten poort staat open, omdat de versiering van een trouwerij wordt opgeruimd. Even kijken.

Toerisme Nederland: pontjesroute langs de Maas

Het kasteel uit 1387 is niet groot maar wel mooi, de binnenplaats omringd door een galerij. En daar kleeft een verhaal aan. De Zeeuwse Rolina Suringa was begin twintigste eeuw door haar broer naar deze plek aan de rand van de Biesbosch verbannen. Hij was haar losbandige leven zat, kocht voor 11.000 gulden een half vervallen kasteel en parkeerde haar daar met ezel, maar zonder personeel.

Om zich tijdens de lange donkere nachten een beetje veilig te voelen, huurde Rolina elke nacht een paar mannen uit het dorp in. Ondanks de bedenkelijke reputatie van de kasteelvrouw sliepen zij netjes op de galerij. Antoon Coolen schreef er een boek over: De vrouw met de zes slapers.

Ik start de GS en we rijden de Brabantse polders in. Dit is rivierenland en grensgebied. Katholiek versus protestant. Om greep op deze strategische streek te krijgen zijn er tal van kastelen gebouwd. We tikken er vandaag een heleboel aan, maar zetten de motor alleen stil als er een verhaal over de vrouwelijke bewoners te vertellen valt.

Op weg naar Slot Loevestein. Jazeker, bekend van Hugo de Groot die er in een boekenkist wist te ontsnappen. Maar daar speelden zijn vrouw én dienstmeisje een belangrijke rol bij. Dus sturen we over dijken door een landschap van weilanden dat in de buurt van het kasteel steeds meer in natuur verandert. Het is er wild, drassig, met loslopende paarden, honderden ganzen. Het ziet er bijna buitenlands ruig uit.

1 van 7

De list van Elsje en Maria

Elsje van Houweningen. Geen paniek als er niet meteen een belletje gaat rinkelen. Bij Hugo de Groot en zijn ontsnapping in een boekenkist gebeurt dat waarschijnlijk wel. Maar het was Elsje die Hugo hielp om te vluchten, volgens een plan dat deels door een andere vrouw was gesmeed, Hugo’s vrouw Maria van Reigersberch. Het is aan deze twee moedige dames te danken – en aan Hugo die zich twee uur stil moest houden in de kist – dat hij kon ontsnappen en uitgroeien tot de vader van het internationale recht.

Het is nog vroeg en dan doet een rondje motor om het kasteel niemand pijn. Ik houd de hand van het gas en het geluid laag. Straks komen de dagjesmensen en moet je het stuk op je motorlaarzen lopen. Hugo stak het water over naar Gorinchem, wij blijven voorlopig nog even aan deze kant en geven de motor lucht in het mooie polderlandschap. Rustig, comfortabel, met hier en daar een wat scherper aangestuurde bocht. De BMW doet het met twee vingers in de spreekwoordelijke neus.

De route die ik op de gps heb gezet volgt de Waaldijk met uitzicht over het rivierenland en de polders. Af en toe kijken we vanuit onze hoge positie op de dijk en in het zadel een dorp in de kruin. Uiteindelijk gaat het dwars door het sfeervolle centrum van Zaltbommel en over een smalle strook tussen Maas en Waal. Ja, in het hoofd galmt Boudewijn de Groot: ‘Want achter de hoge bergen ligt het land van….’ Pas in Hernen zet ik de GS op de standaard. We willen de schuilkerk zien die Maria van Wijhe er in de zeventiende eeuw met gevaar voor eigen leven heeft ingericht. Zo konden de toen onderdrukte katholieken toch hun geloof vieren, wat streng verboden was.

Wat een heerlijk kasteel is dit. Met deels nog een slotgracht en overdekte weergangen. En als het op de een of andere manier bekend voor komt, dan zat je eind jaren zestig waarschijnlijk voor de zwart-wit tv om de serie Floris te kijken. Die is deels in en rondom het kasteel opgenomen.

Vrijgevochten Sophie

Zoeken naar een manier om zonder snelweg de Waal over te steken. Dat lukt bij Nijmegen. De Nederrijn pak ik verderop bij Arnhem. Het is even laveren door druk stadsverkeer. Maar de BMW heeft er weinig last van. Alleen als de snelheid erg laag wordt, doet het gewicht zich gelden. Zodra het weer een beetje rijdt, verdwijnen de kilo’s als sneeuw voor de zon en voelt de machine als vertrouwd.

Via Oosterbeek met zijn villa’s en Airborne Museum rijden we naar Kasteel Doorwerth. De route erheen golft een beetje op en neer. De rivier en laatste ijstijd hebben de grond hier wat reliëf meegegeven. Doorwerth, ja, dat was het huis van Charlotte Sophie van Aldenburg-Bentinck. Deze achttiende-eeuwse Duitse edelvrouw was haar tijd ver vooruit. Ze liet zich de les niet lezen door machthebbers, maar ging haar eigen weg.

Haar huwelijk met Willem Bentinck was geen succes. En ze slaagde erin om met zo’n beetje alle bekende vorsten in Europa ruzie te maken. Die vrijgevochten houding bracht haar wellicht een vrije geest, maar ook een boel ellende. Bijzonder zijn de pakweg 25.000 brieven die bewaard zijn gebleven. Ze schreef deze aan onder anderen Voltaire, Frederik II van Pruisen, de tsarina van Rusland, het hof in Wenen, haar kinderen en minnaars.

Charlotte Sophie heeft niet zoveel tijd doorgebracht in het mooie kasteel Doorwerth. Ze woonde aanvankelijk met Willem in Den Haag en na de scheiding van tafel en bed, heeft ze lang door Europa gereisd. Ik zet de motor voor de ingang en vanaf een plekje in de schaduw laten we Doorwerth eens goed op ons inwerken. Tot het oog weer blijft hangen op de GS Ultimate Edition. Zullen we?

Margaretha en de brieven

De gps is even van slag als ik de route wil oppakken. Maar uiteindelijk gaat het de goede kant op, nemen we de brug terug naar de zuidelijke oever om er over de Rijndijk te rijden. Vanaf de hoge zit van de GS kijken we uit over het water, de uiterwaarden en het ietwat golvende terrein aan de overkant, waar de Grebbeberg in het oog springt. Bovenop bevindt zich het militair ereveld met Nederlandse soldaten die zijn gesneuveld tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Een veerboot brengt ons weer naar de overkant. Rijden door een groene wereld van uitgestrekte akkers. Langs Elst en Amerongen met kasteel. Geen grote vrouwenverhalen dit keer. Althans, niet dat we weten. Datzelfde geldt voor de kastelen van Duurstede en Sterkenburg. Of het moet Margaretha Turnor zijn. Door de talrijke brieven aan haar man, weten we veel over de roerige zeventiende eeuw, waarin het kasteel van Amerongen door Franse troepen wordt platgebrand. En hoe Margaretha vooraf alle kostbare spullen in veiligheid had gebracht.

Toerisme Nederland: FoodRoute door Noord-Brabant

Het is heerlijk rijden door het rivierenland. De Oude Kromme Rijn, Nederrijn, Lek en verschillende kanalen begeleiden ons richting Utrecht. Om naar Kasteel De Haar en Slot Zuylen te komen – de beoogde finish van deze rit langs kasteelvrouwen – kunnen we boven of onderlangs Utrecht gaan. De zuidelijke route heeft als voordeel dat het door minder dicht bebouwd gebied voert. Alleen bij Nieuwegein is het even doorbijten.

Eenmaal los, geeft de liggende tweecilinder weer dikke klappen door de polder. Sturen in de leegte. Soms langs een sloot met het water tot aan de rand, dan over een klein dijkje. Links, rechts, gas erop, remmen, insturen, schakelen, bocht uit… en weer even rechtdoor. Onderweg zien we mooie boerderijen, grote luchten en het centrum van Oudewater voor een korte stop op de Markt.

Hélène en de jetset

De weg volgt het water van de Lange Linschoten. Het slingert ontspannen heen en weer. Ik zet het scherm van de GS wat lager om meer wind en verkoeling te vangen. Voor het definitieve eindpunt van dit eerbetoon aan kasteelvrouwen moeten we een keuze maken. Sluitingstijd nadert dus Kasteel de Haar én Slot Zuylen gaat niet meer lukken. Kortom: wordt het Belle van Zuylen die geen talent had voor ondergeschiktheid, zoals ze zelf zei, of bezoeken we Hélène de Rothschild die haar hart volgde, van snelheid hield en een sprookjeskasteel liet bouwen?

Liefde voor snelheid geeft de doorslag. Op naar De Haar, waar we nog net op tijd zijn voor een bezoek aan het prachtige fantasiekasteel, dat door architect Cuypers is ontworpen. Inderdaad, die van het Centraal Station in Amsterdam en het Rijksmuseum. De Joodse Hélène koos tegen de wil van haar steenrijke familie voor een huwelijk met de katholieke Etienne van Zuylen van Nyevelt van de Haar. Dat ze werd onterfd maakte haar niets uit.

Hélène koos haar eigen weg. Als eerste vrouw deed ze mee aan autoraces en naast haar man nam ze een dame als minnares.

Bekend is De Haar vooral van de extravagante feesten die haar zoons er later organiseerden. Hier kwamen sterren op af zoals Brigitte Bardot, Coco Chanel, Yves Saint Laurent, Maria Callas, Roger Moore, Gregory Peck, Sophia Loren en Jackie Kennedy. Het kasteel is van binnen al net zo sprookjesachtig als van buiten. De enorme hal zou er eentje van De Efteling of Disney kunnen zijn. Aan geld was bij de bouw in elk geval geen gebrek.

Als laatste bezoekers verlaten we het Hollywood-kasteel. Voor de rood-witte poort staat de GS klaar om ons eenvoudige stervelingen naar huis te brengen.

Download de route KouwePotenTocht 2023

1 van 9