Enkele van de bekendste whisky-distilleerderijen van Schotland liggen aan de rivier de Spey en bieden horizonverruimende rondleidingen aan. De bijna verplichte proeverij verschuiven we echter naar het Après-Moto; er is immers ook ’s avonds nog genoeg tijd voor proeven, voor trial in plaats van error.
‘U moet minimaal 18 jaar oud zijn om deze pagina te bezoeken’, staat er op het net als we de reis aan het voorbereiden zijn. Huh, ergens verkeerd afgebogen en beland op een pornosite die zich schijnheilig bekommert om de jeugd? Wat ook paste bij de zwijgzaam-rode achtergrond en, misschien als een uitdrukking van subtiele humor, de vette kop ‘Met de tijd rijpt het karakter.’ Maar nee, het is de startpagina van Chivas Regal, eigenaar van de in 1786 opgerichte Strathisla Distillery, de oudste van de momenteel producerende distilleerderijen aan de Spey en het eerste station van onze whisky-tour. Zelfs de showroom met een imposante batterij flessen is indrukwekkend. ‘Je bent zeker in een wonderland,’ lacht ook Alice, die al zes jaar in de branche werkzaam is en verantwoordelijk voor de bezoekers. Er zijn ongeveer 130 whisky-distilleerderijen in Schotland, waarvan vijftig hier in de regio Speyside; en alleen al Chivas heeft zes miljoen whisky-vaten, iets meer dan het aantal inwoners van Schotland, vertelt de assistente, die privé trouwens op een Yamaha Fazer 600 rijdt. En terwijl ze de ene Klaus uitleg geeft over een vijftien jaar oude single malt, ontdekt de andere Klaus een fles Chivas Regal The Icon, 50th Anniversary Limited Edition. Deze is gewijd aan Manchester United, winnaar van de Europa Cup voor landskampioenen in 1968 – het jaar waarin ook de oudste whisky van het huis is geproduceerd. 0,7 liter van het vijftig jaar oude, goudbruine elixer, een kostbare mix van twintig verschillende whisky’s, verpakt in een mondgeblazen fles en tegen licht beschermd in een luxe leren koffer, kost 2.700 euro, inclusief verzendkosten. Maar je gunt jezelf ook wat, toch? Overigens: voor twee flessen van deze whisky-luxe krijg je ook een pure motorfiets als de Royal Enfield Himalayan, waarmee we nu, na een kopje koffie, de Strathisla Distillery vaarwelzeggen en van Keith naar Craigellachie toeren. Naar ons verblijf en bivak voor de volgende twee dagen, de Highlander Inn; de kelder van het hotel heeft een uitstekend gesorteerde whisky-bar met ongeveer driehonderd hoogwaardige dranken op de kaart.
Dram, geen drama
De keuze is moeilijk, niet alleen op de drankkaart. Met vijftig distilleerderijen aan de Spey – wie daar het kaf van het koren scheidt, weet waar het ‘water des levens’, de Gaelische naam voor whisky, publiekelijk geproduceerd wordt. Als richtlijn heeft de toeristenvereniging acht distilleerderijen en een kuiperij samengevoegd tot de Malt-Whisky-Trail, gemarkeerd door bruine borden met een witte ‘druïdehoed’, het kenmerkende pagodedak van oude distilleerderijen. We beginnen vandaag meteen aan de rand van Craigellachie met de Speyside Cooperage. In de in 1947 opgerichte kuiperij worden jaarlijks meer dan honderdduizend eiken vaten geproduceerd en gerepareerd, heel archaïsch in zwaar handwerk. Goed te observeren is het gewoel van de bezoekersgalerij hoog boven de werkplaats, een soort intensive care voor dikbuikige patiënten, hoewel het meer lijkt op een ietwat rommelige garage met ongeveer twintig werkplekken. Niettemin is het een prachtig voorbeeld van duurzaamheid en circulaire economie. De meeste vaten zijn gebruikt, hebben hun aroma’s al afgegeven aan whisky, sherry of port en worden hier gereviseerd, klaar voor de volgende kenners. Ook al adverteren flyers met de slogan ‘Je drinkt, wij rijden’ voor georganiseerde whisky-tours, zodat een zogenaamde dram geen drama wordt, mag je bij de proeverij niet alleen ruiken aan zo’n proefglaasje. De dram – waarvan er meestal vier tegelijk worden geserveerd, met verschillende producten van de betreffende distilleerderij, mag je ook proeven. Maar we rijden liever zelf en wachten met de aromatische explosies op de tong tot de avond in het Highlander Inn. En wijden ons nu, volledig alcoholvrij, aan een van de basisbestanddelen van de lokale whisky, de Spey. Het heldere bronwater van de rivier, voor veertig tot zestig procent de basis voor de zachte single malt whisky’s van de regio, kan al in zijn oorspronkelijke staat de stemming verhogen. Want als de zon op de door de wind licht gekreukelde golven verleidelijk glinstert, nodigt dit al uit tot een verfrissend bad; en als je op de kaart, deze keer de Michelin-kaart, direct naast het lichtblauwe kronkelige pad van de Spey de mooi groene gemarkeerde B9102 tussen Craigellachie en Grantown-on-Spey ziet, ben je uitgelaten van opwinding. Die spreekt boekdelen. Dus starten maar, zodat ook de injectoren van de motoren wat te verstuiven hebben. Onderweg slechts korte tussenstops. Bijvoorbeeld bij de schuifdeur met de gouden letters ‘The Macallan Distillery’, een adres waar de whisky tot de duurste ter wereld behoort. Een zestig jaar oude single malt, waarvan een fles werd geveild voor 1,5 miljoen pond. Niet vergeten: een 50-jarige Macallan – het favoriete drankje van James Bond in Skyfall. En terwijl sommige fans al zo lang wachten op een vrouwelijke 007: al in de negentiende eeuw beheerde Helen Cumming de, toen niet altijd helemaal legale, zaken van de landelijke Cardhu Distillery in Knockando. Deze verkocht schoonzus Elisabeth in 1893 aan John Walker & Sons, maar behield wel enkele aandelen in de onderneming. Een slimme zet, want Cardhu floreert nog steeds onder het grote dak van Johnnie Walker. En toeval of niet: tijdens ons korte bezoek domineren weer vrouwen, zes dames verzamelen zich rond de proeftafel als bij een gezellige bridgetour.
Toertocht de Noordkaap van Nederland: voor het donker weer thuis
Grootste van Schotland
Verder op de B9102. Naar de Spey is het achter een schier eindeloze groene bladerenwand slechts te raden, de rit is een bijna meditatieve ervaring. Bijzonder, vooral als de Indiase eencilinder onder je stoïcijns de maat aangeeft, met slechts twee overreden fazanten voor wat ritme. In Grantown-on-Spey wisselen we niet alleen van oever van de rivier, maar ook van omgeving. Grootse landschappelijke schoonheid. Hier drie harige, bruine koeien die ons aanstaren, alsof ze in hun altijd dezelfde wei op Godot wachten; daar de oude militaire weg A939 over de Bridge of Brown met een panorama precies zoals men zich de Schotse Highlands voorstelt: wijd en kaal, bespikkeld met violetkleurige heide en gegarneerd met een paar leuke bochten. Deze leiden ons, voorbij de in 1964 opgerichte Tomintoul Distillery, naar een klassieker, naar Glenlivet. In 1824 was het de eerste distilleerderij van de regio die whisky legaal stookte, tot grote woede van de concurrentie, die met tegenzin volgde. Inmiddels is Glenlivet met zes miljoen liter per jaar een van de grootste distilleerderijen van Schotland en ook zonder een uitgebreide rondleiding is het een pitstop waard. In de drawing room, een gezellige woonkamer met een dik leren chesterfield, waar je ook helemaal legaal cappuccino kunt krijgen. Daar komt ons ook belangrijke informatie ter ore: Thunderstorm next hour! Nou ja, wat zich daar als onweersbui samenbalt, zal waarschijnlijk een bijzonder edel druppeltje worden, want het wordt zo troostend gezegd: Today’s rain is tomorrow’s whisky. Fast forward op de B9009 en langs twee andere tempels voor sterke drank, eerst naar de Glenrinnes Distillery die gin en vodka produceert, dan Allt-a-Bhainne, wat vertaald ‘melkbeek’ betekent, een heerlijk eufemistische benaming voor een whiskydistilleerderij. Kort daarna links en over heuvelachtige wegen via Milltown of Edinville naar de A95 – onderweg niet te missen, zelfs onder de somberste luchten, The Glenallachie en Aberlour Distillery – en terug naar Craigellachie, naar de Highlander Inn. Daar start dan eindelijk het praktische deel van de tour. Bartender Billy raadt voor de start een vijftien jaar oude Glenallachie aan, evenals een nog één jaar oudere Tomintoul. Wat overigens niet betekent dat de avond volledig uit de hand loopt zoals in de opzwepende video van Metallica van de Ierse klassieker ‘Whiskey in the Jar’.
Doordrenkt met alcohol
Woensdagmorgen. Glenfiddich roept. Bezoek aan de bekendste distilleerderij van Schotland, opgericht in 1886 door oprichter William Grant met hulp van zijn zeven zonen en twee dochters, steen voor steen in Dufftown gebouwd. Medewerker Max, een toegewijde tourgids in neongeel veiligheidsvest, legt ons tijdens een wandeling door de fabriek de verschillende stappen van de whiskyproductie uit. Het is eigenlijk heel eenvoudig: gewoon beginnen met de ingrediënten gerst, water en gist en de rest is een wetenschap op zich. En terwijl een single malt het product van slechts één distilleerderij bevat, zijn in een blended malt de producten van meerdere distilleerderijen gemengd. Nog een weetje: niet te verwarren met Schotse whisky is de Ierse en Amerikaanse whiskey, die schrijf je met ey. Gedetailleerde informatie over het mouten, malen en mengen, over fermentatie, destillatie en samenstelling vind je het beste op het net. Een hoogtepunt van de rondleiding is Warehouse No. 8, een opslagplaats met duizenden oude houten vaten, sommige al een beetje incontinent; de lucht is zo doordrenkt met alcohol dat, net als in een slecht geluchte steenkoolmijn, fotograferen vanwege explosiegevaar verboden is. Voor de grande finale dan, Tataa! Tataa!, de proeverij, die bij Glenfiddich in de toegangsprijs is inbegrepen. Tja, terwijl wij bij Max’ lezing over de verschillende jaargangen en kwaliteiten van het edele vocht enkel met de neuzen de geschonken inhoud verkennen, twijfelt tafelgenoot Roisin geen vier keer en leegt ze alle drams die voor haar staan. Maar betaald is betaald en zo krijgt ook het zelfrijdende testpanel per persoon een Driver-Package mee, met daarin vier fijne flesjes 12, 18 en 21 jaar oude Glenfiddich én een ‘experimentele mix’. Met de nodige voorzichtigheid verdwijnt die in de aluminium koffer van de niet zo dorstige Himalayan.
Toertocht Schotland: Castle-Trail in graafschap Aberdeenshire
Dilemma’s
Na een vallei komt weer een vallei, van de ene Glen naar de andere, naar de Glen Grant Distillery in Rothes. In plaats van whisky proeven, bekijken we daar even de Victoriaanse tuin met waterval, maar rijden we vrij snel weer door. Het krappe tijdschema versus ambitieuze to-do lijst, altijd de bron van dilemma’s, wreekt zich. Slechts tweeënhalve dag, dan kun je niet in elke whiskyketel kijken en niet naar de enthousiaste mensen luisteren die de whisky destilleren. Maar in ieder geval luisteren we weer graag naar het geluid van de Himalayan, waarmee we onze oren strelen op een omweg via B9015 en B9103 naar Elgin. ‘Elke fles Glen Moray vertelt een verhaal’, belooft de startpagina van deze distilleerderij, die in de reisgids gewaardeerd wordt voor een persoonlijke ambiance. We laten het beeld van de indrukwekkend hoog opgestapelde vaten bij de ingang van de binnenplaats voor zich spreken en zijn vooral benieuwd naar Dhallas Dhu in het nabijgelegen Forres. Daar zou je je hoofd in een distilleerkolf kunnen steken. De historische distilleerderij is lang geleden al gestopt met de productie en heeft misschien ook geen van de grote spelers als koper gevonden, maar zou zijn omgekat naar een museum. Maar dat bleek ook geen zet die Schotse ponden in het kassalaatje liet stromen, zoals we nu ter plaatse pas begrijpen. Voordeel: zo blijft de ongevallenstatistiek ook onberispelijk, want in de verlaten binnenplaats met de rode bakstenen schoorsteen staat op een bord: 7.570 dagen zonder ongeval. En dan volgen wellicht de mooiste kilometers van de Malt-Whisky-Trail. Alsof het asfalt zelf stiekem wel een drankje van het een of ander heeft genuttigd, golven B9010 en B9102 door de velden. Voorbij een natuurstenen muurtje, dat, met veel fantasie, eruitziet als de verweerde kiezen van een sauropode; dan weer langs felgroene gerstakkers, gestreeld door het zachte licht van de avondzon, als zouden ze de gekleurde haartjes van Billie Eilish zijn. Taal kan echt heel bloemig zijn. Last but not least bij een poging om de smaak van whisky in woorden te vatten; Chivas Regal The Icon wordt aangeprezen met: Complexe en veelzijdige aroma’s die doen denken aan sappige sinaasappels en subtiele vanillesaus. Daar komen ook zachte houttonen en nootachtige nuances bij. De afdronk is lang, zacht en subtiel zoet. Beter kunnen wij de Malt-Whisky-Trail niet omschrijven.
Reisinfo
Heenreis: de nachtferry van IJmuiden naar Newcastle upon Tyne aan de Engelse noordoostkust, inchecken tot 16:45 uur, www.dfds.com. Aankomst ’s morgens om 9:15 uur lokale tijd en via Edinburgh is het nog zo’n 500 kilometer naar Craigellachie.
Overnachten: ‘Highlander Inn’, 10 Victoria St, Craigellachie, Aberlour AB38 9SR, Verenigd Koninkrijk, Tel. 0044/1340/881446, www.whiskyinn.com. Hotel in het centrum van het Speyside-universum met eigen whisky-bar, op de kaart gemiddeld 300 sterke dranken.
Bijzonderheden: ‘Bridge of Brown Tearoom’, Bridge of Brown, Tomintoul, Ballindalloch AB37 9HR, Verenigd Koninkrijk, Tel. 0044/1807/580335; de aanrijroute door de Highlands maakt de stop bij deze sfeervolle locatie de moeite waard, of het nu alleen voor een thee of koffie tussendoor is of, bij meer tijd, voor een lekkere brunch of lunch. Dinsdag gesloten; De bezoekersgalerij van de Speyside Cooperage biedt zicht op het traditionele werk van de vatenmaker, www.speysidecooperage.co.uk; In plaats van met de stoomtrein gaat het nu per motor over het Boat of Brig Railway Viaduct, een voormalige spoorbrug over de Spey; Geweldig om te rijden zijn ook de A939 tussen Grantown-on-Spey en Tomintoul evenals de B9010 en B9102 rond Dallas; Exemplarisch voor vele andere distilleerderijen aan de Spey, wordt een bezoek aan de Glenfiddich Distillery in Dufftown aanbevolen; www.glenfiddich.com. Terwijl het ‘Spirit of Speyside Whisky Festival’ eind april/begin mei in volle gang is, www.spiritofspeyside.com, heeft de goed gesorteerde ‘Whisky Shop’ in Dufftown het hele jaar door geopend, Whisky Shop Dufftown; En wie voor afwisseling weer eens alleen wat benzine wil ruiken, moet het Moray Motor Museum in Elgin met zijn kleine collectie bijzondere oldtimers bezoeken, www.moraymotormuseum.org.
Download de route Malt-Whisky-Trail, Schotland
